2020-2022 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобаларды гранттық қаржыландыру (іске асыру мерзімі 27 ай)

Өзектілігі: Кендерден микронды өлшемді бөлшектерді флотациялық бөліп алудың шамалы мөлшердегі тиімділігі кен байыту фабрикаларындағы бағалы компоненттердің көп мөлшерде шығындалуының маңызды себептерінің бірі болып табылады. Бұл проблеманы шешу мәселесімен барлық елдердің кен байытушылары айналысуда. Бұл проблеманы шешудің бір жолы су-ауа микродисперсиясын алумен аралас микрофлотациялау әдісін қолдану, бұл кеннің ұсақ түйіршікті бағалы минералдарын қалдықсыз алуға, флотациялау процесін оңтайландыруға және анағұрлым жоғары технологиялық көрсеткіштерге ие болуға мүмкіндік береді.

Жоба мақсаты: Ұсақтүйіршікті, қиынбайытылатын кендерді флотациялау процесін жетілдіруге, оларды флотациялық байыту көрсеткіштерін жақсартуға арналған инновациялық жабдықты жасау. Жаңа жабдық қолданылатын ұсынылып отырған технология ұсақтүйіршікті бағалы минералдарды толықтырып алуға мүмкіндік береді, құрамында түсті асыл металдар бар ультратүйіршікті шикізатты флотациялаудың технологиялық көрсеткіштерін жоғарлатады: пайдалы компоненттердің бөліп алу мөлшері 3-5% артып, үйінді қалдықтардағы үлесі азаяды.

Күтілетін нәтижелер. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде:

- су-ауа микродисперсиясын алу табиғатының түйіршіктілігі әртүрлі түсті металдардың мономинералды флотациясына тигізетін әсері зерттеледі;

- су-ауа микродисперсиясын алуға арналған зертхана типіндегі жабдықтың  технологиялық сұлбасы әзірленіп және жабдықтың өзі жасалады, жабдықпен алдағы уақытта су-ауа микродисперсиясын алудың параметрлері пысықталатын болады;

- жабдықты сынау жұмыстары жүргізіліп және оны қолданумен ұсақ сеппеленген байытылуы қиын шикізатты байытудың технологиялық регламентіне арналған бастапқы деректер әзірленеді. Қолданысқа енгізу бойынша ұсынымдар беріледі.

Зерттеулердің нәтижелері бойынша 1, 2 не 3 квартильдерге кіретін және (немесе) Scopus базасында Cite Score бойынша 50 (елу) тоқсаннан кем емес процентильге ие рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және/немесе шолулар); сондай-ақ рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымда нөлдік емес импакт-факторы бар (БҒСҚК ұсынған) кемінде 1 (бір) мақала не өнертабысқа кемінде 1 (бір) патент.

Қолжеткізілген нәтижелер: Су-ауа микродисперсиясын алу табиғатының түйіршіктілігі әртүрлі түсті металдардың мономинералды флотациясына тигізетін әсері зерттелінді.

Су-ауа микродисперсиясын алудың параметрлерін артынша пысықтаумен, су-ауа микродисперсиясын алуға арналған зертханалық типіндегі жабдықтың технологиялық сұлбасы әзірленіп және жабдық жасап шығарылады, бұл сұлба флотациялау процесін жылдамдатуға және пайдалы компоненттің концентратқа өту мөлшерін 3-5 %-ға арттыруға мүмкіндік береді.

Жарияланымдар:

1 D. Turysbekov, N. Tussupbayev, L. Semushkina, S. Narbekova, Zh. Kaldybaeva, A. Mambetaliyeva Effect of the water-air emulsion size of the foaming agent solution on the non-ferrous metal minerals flotation ability // METALURGIJA. 2021.- Vol.60.- №3-4, P.395-398. (Web of science, Q3). https://hrcak.srce.hr/256119

2 Турысбеков Д.К., Семушкина Л.В., Нарбекова С.М., Калдыбаева Ж.А., Мухамедилова А.А., Мусина М.М. Қиын байытылатын көпметалды кеннің байытудағы комбинирленген микрофлотацияның әсерін зерттеу // «Табиғи және техногендік минералды шикізатты кешенді және экологиялық қауіпсіз өңдеу мәселелері» халықаралық конференциясы (Плаксинские чтения – 2021), Владикавказ, 04-08 октябрь 2021 ж.- С.230-234.

Өзектілігі: Қазіргі уақытта «ТНК Казхром» АҚ феррохром өнімдерінің өндірісіне шикізат сапасының нашарлау факторы кері әсерін тигізуде: хром оксидінің жалпы мөлшері азаяды, материалдың дисперстілігі жоғарылайды, ферроқорытпаларға зиянды қоспалардың мөлшері. артады, бұл процестердің техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің төмендеуіне әкеледі. Сондай-ақ, Донской ГОК-да ұсақ дисперсті хром шикізатын агломерациялау үшін қолданылатын технологиялар алынған түйіршіктердің паспорттық беріктігін қамтамасыз етпейді және соның салдарынан айнымалы ток пештерінде шикізатты электр доғасымен балқыту кезінде сапасыз өнімдердің айтарлықтай шығымы. Ұсынылып отырған технология ұсақ тұнбалы шикізаттан хром оксидін алуды ұлғайтуды қамтамасыз етеді, түйіршіктер өндірісінде флюсті реагенттердің шығынын азайтады және ферроқорытпа зауыттары орналасқан аумақтағы экологиялық жағдайды жақсартады.

Жобаның мақсаты: Ұсақ дисперсті хром концентратын алу үшін тұнбаны тиімді байыту арқылы хром материалдарын алу технологиясын жетілдіру және оның негізінде ферросиликокальций байланыстырғышты пайдаланып шыңдалған түйіршіктерді синтездеу. Технология жоғары беріктігі бар түйіршіктер алуға, компоненттердің оңтайлы арақатынасын қамтамасыз етуге, түйіршіктерді күйдіру температурасын төмендетуге, суға төзімділікті және мұздатуға төзімділікті арттыруға мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелер: Зерттеу нәтижесінде:

- хром өндірісі тұнбаларының паспорттық үлгілерінің физика-химиялық сипаттамаларын және олардың гравитациялық концентрациясын анықтады;

- хром өндірісінің шламынан бай ұсақ дисперсті хром концентраттарын алу технологиясы әзірленді; хромды шламдардан күрделі түйіршіктер алу үшін үлкейтілген сынақтар жүргізілді;

- жоғары көміртекті феррохром өндірісімен күйдірілген күрделі түйіршіктерді балқытуға кең ауқымды зертханалық сынақтар жүргізілді; Технологиялық регламентті құрастыру үшін бастапқы деректер берілді.

Зерттеу нәтижелері бойынша жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын ғылыми журналдарда 1 (бірінші), 2 (екінші) немесе 3 (үшінші) мақалаларға енгізілген кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар жарияланады. ) Web of Science дерекқорындағы квартилдер және (немесе) Scopus дерекқорында CiteScore пайызтилінің кемінде 50 (елу) болуы; сондай-ақ рецензияланған шетелдік және (немесе) отандық басылымда нөлдік емес импакт-факторы бар (COXON ұсынған) кемінде 1 (бір) мақала немесе өнертабысқа кемінде 1 (бір) патент; жүзеге асыру бойынша ұсыныстар берілді.

Қол жеткізілген нәтижелер:

Хромды шламдардың төлқұжат үлгілерін іріктеу жүргізілді, олардың гранулометриялық, химиялық, минералогиялық құрамы зерттелді. Шламның гравитациялық концентрациясының процесі зерттелді.

Құрамы 50%-дан асатын Cr2O3 бай хром концентратын алу үшін хром өндірісінің тұнбасын өңдеудің тиімді технологиясы әзірленді және шикі заттың өлшемдік кластары бойынша алдын ала бөлуді және іріктеуді қоса алғанда, ұтымды ауырлық концентрациясының схемасын пайдалана отырып, 75% деңгейінде қалпына келтірілді. концентрация кестелеріндегі концентрация; Хром концентратынан, арнайы кокстың ұсақ фракцияларынан, диатомиттің ферругинді түрлерінен және кальций-кремний қосылыстарынан тұратын құрам негізінде түйіршіктер алу үшін кең ауқымды зертханалық сынақтар жүргізілді, феррофлюкспен байланыстырғыштар негізінде күйдірілген түйіршіктерді алудың оңтайлы шарттары анықталды. Тәжірибелік үлгілердің негізгі физикалық және химиялық сипаттамалары зерттелді.

Жарияланымдар:

1 Bondarenko I., Kuldeev Y., Temirova S., Tastanova A., Sadykov N. Obtatingof strong chromium pallets with the use of ferrosilicon-calcium binder // Metalurgija.- 2022.- V.61.- № 2.-  Р.359-362. Webofscience (2020) – Q 3. https://hrcak.srce.hr/265922

2 Bondarenko I., Kuldeev Y., Serzhanova N., Sadykov N.,. Tastanova A. The process of benefication of fine chrome sludges on concentration tables // Metalurgija.- 2022.- V.61.- № 2.-  Р.381-384. Webofscience (2020) – Q 3. https://hrcak.srce.hr/265928

Өзектілігі: Ильмениттік концетраттардың рудатермиялық балқымаларының жұқадисперсті тозаңдары РКЗ пешінің газтұту аппараттарының жүйесіне кіретін жіңішке жең сүзгілерімен тұтылады. Тозаңдар полигондарда 20%-ға дейінгі артық кремнезем мөлшерінен құралған қалдықтар түрінде жиналады. Әр балқыма тозаңының көлемі пешке салынатын бастапқа шихтаның 10 %-ын құрайды. Мұнда 50 %-ға дейін титан оксиді және 30 %-ға дейін темір оксиді болады. Кремнезем құрамының жоғары болуына орай тозаңды электрбалқыма процесіне қайтаруға немесе хлораторларға беруге болмайды. Жыл сайын «ӨТМК» АҚ қуаттылықтарын барынша жұмылдыру кезінде, 76 мың т дейін хлоридті қалдықтар, оның ішінде 600 т дейін жіңішке жең сүзгілерінің тозаңдары жиналады. Табиғи жауын-шашын мен желдің әсерінен қалдықтар шайылады және тозаңданады, су мен топырақ бассейндерін ластайды. Электрбалқыманың жұқадисперсті тозаңдарын өңдеудің кешенді тиімді технологиясын жасау осы техногенді шикізатты кәдеге жаратып, қосымша тауар өнімдерін алуға мүмкіндік береді.

Жобаның мақсаты: тауар өнімдерін шығара отырып, ильмениттік концентраттардың жұқадисперсті үйінді тозаңдарын кешенді өңдеу технологиясын әзірлеу. Жобаның мақсатына фтораммонийлік өңдеу арқылы кремний мен титанды селективті бөлу, соңынан фторидтік құрғатуды пирогидролиздеу және кондициялық тауар өнімдерін алу жолымен қол жеткізіледі.

Күтілетін нәтижелер:

- натрий сілтісімен сілтісіздендіру арқылы ильмениттік концентраттардың электрбалқыма тозаңдарынан кремнезем бөлінісі зерттелетін болады;

- кремнезем мен титан диоксидін бөліп алудың фтораммонийлік тәсілдері әзірленеді;

- ильмениттік концентраттардың электрбалқыма тозаңдарын өңдеудің технологилық схемасы әзірленетін болады, ақ күйе мен титан диоксиді алынады.

Зерттеу нәтижелері бойынша Web of Science базасындағы 1 (бірінші), 2 (екінші) немесе 3 (үшінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 50 (елу) процентильге ие жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын 2 мақала; нөлдік емес импакт-факторлы отандық басылымда (БҒССҚК ұсынған) 1 мақала жарияланатын болады.

Қол жеткізілген нәтижелер: Натрий сілтісімен сілтісіздендіру арқылы ильменит концентраттарын электробалқыту тозаңдарынан кремнеземді бөлуді зерттеу жүргізілді.

Кремнезем мен титан диоксидін бөліп алудың фтораммонийлік тәсілдер әзірленді.

Жарияланымдары:

1 A.Ultarakova, N. Lokhova, A. Yessengaziyev. Silica removal from waste of ilmenite concentrate pyrometallurgical processing / Materials of International Practical Internet Conference “Challenges of Science”. Institute of Metallurgy and Ore Beneficiation, Satbayev University, Almaty, Kazakhstan. Issue IV, 22 November 2021. P. 82-90. e-ISSN 2707-9481. ISBN 978-601-323-252-2. http://kims-imio.kz/en/conference/     https://doi.org/10.31643/2021.12

2 A.А.Ultarakova, Z.B. Karshigina, N.G. Lokhova, A.M. Yessengaziyev, K.K. Kasymzhanov, S.S. Tolegenova. Extraction of Amorphous Silica from Waste Dust of Electrowinning of Ilmenite Concentrate // Metalurgija. 2022, 61(2), p. 377-380. https://hrcak.srce.hr/index.php?show=toc&id_broj=20969   

3 Yessengaziyev Azamat, Ultarakova Almagul, Lokhova Nina, Karshigina Zaure, Kasymzhanov Kaysar. Study of the alkaline treatment effect on separation of silica from the electric melting dust of ilmenite concentrates. XXIth International Multidisciplinary Scientific GeoConference Surveying, Geology and Mining, Ecology and Management – SGEM 2021. 14-18 August, Albena. 2021. (Баспада).

Өзектілігі: Биоқышқылдандыру технологиясын қолдану оның құрамында алтыны бар шикізатты өңдеудің ең қарапайым, үнемді, тиімді және экологиялық таза әдісі екенін көрсетеді. Технология өмір үшін субстрат ретінде сульфидтерді, күкіртті және оның тотықсызданған қосылыстарын, сондай-ақ темір темір иондарын пайдалануға қабілетті ацидофильді хемолитотрофты микроорганизмдер топтарымен сульфидті минералдарды тотығуға негізделген. Осыған байланысты құрамында алтыны бар шикізаттан алтын алу үшін биототығудың тиімділігін арттыратын әдістерді жасау өзекті мәселе болып табылады.

Жобаның мақсаты: Сульфидті минералдарды тотықтыруға қабілетті Тhiobacillus ferrooxidans тионды бактерияларын және Сyanidioschyzon merolae және Galdieria sulphuraria ацидофильді микробалдырларын пайдалана отырып, «Ақбақай» кен орнының минералды шикізатынан алтынды алу үшін экологиялық таза технологияны әзірлеу.

Күтілетін нәтижелері:

- жұқаланып жиналған алтынды босата отырып, сульфидті минералдарды тотықтыруға қабілетті Тhiobacillus ferrooxidans тионды бактерияларын пайдалана отырып, минералды шикізатты биохимиялық ашудың оңтайлы режимі ұсынылады. Минералды шикізатты Thiobacillus ferrooxidans өңдегеннен кейін Cyanidioschyzon merolae және Galdieria sulphuraria ацидофильді микробалдырларының алтынды жинау жағдайлары оңтайландырылатын болады.

- минералды шикізатты сілтісіздендіру ерітінділерінен алтынды сіңіріп алудың оңтайлы технологиялық параметрлері белгіленеді.

- минералды шикізаттан алтынды биохимиялық алудың зертханалық сынақтарының апробациясы негізінде және «Ақбақай» кен орнының минералды шикізатынан алтынды алудың технологиялық регламентін жасау үшін бастапқы деректер беріледі.Әзірленген технологияны іске асыру биохимиялық цианидсіз әдіспен алтынды 5-7 %-ға толық алуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Технологиялық процесті іске асыру барысында қоршаған ортаның техногендік ластануы айтарлықтай төмендейді.

Жобаның ғылыми бағыты бойынша Web of Science базасындағы 1 (бірінші), 2 (екінші) не 3 (үшінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus базасындағы CiteScore бойынша кемінде 50 (елу) пайыз процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолу жарияланатын болады.

Алынған нәтижелер: Жұқаланып жиналған алтынды босата отырып, сульфидті минералдарды тотықтыруға қабілетті Тhiobacillus ferrooxidans тионды бактерияларын пайдалана отырып, минералды шикізатты биохимиялық ашудың оңтайлы режимі ұсынылды. Минералды шикізатты Thiobacillus ferrooxidans өңдегеннен кейін Cyanidioschyzon merolae ацидофильді микробалдырларының алтынды жинау жағдайлары оңтайландырылды. Минералды шикізатты сілтісіздендіру ерітінділерінен алтынды сіңіріп алудың оңтайлы технологиялық параметрлері жасалды. Тионды бактерияларды алдын ала тотықтыру арқылы концентратты шаймалаудың оңтайлы параметрлері мыналар болып табылады: темір концентрациясы бар Thiobacillus ferrooxidans алдын ала тотығу үшін – 20 г/дм³, колониялар саны – 6 · 10⁶, биототығу уақыты – 10 күн ; тиосульфат ерітіндісінің концентрациясы - 10 г /дм³, тиосульфат ерітіндісіндегі шаймалау температурасы 18-20 ° С; шаймалау уақыты 24 сағат. Бұл ретте алтынның алынуы 90 %-дан асады.

Жарияланымдар:

1 Koizhanova A.K., Berkinbayeva A.N., Sedelnikova G.V., B.K. Kenzhaliyev, Magomedov D.R., Efremova (Dyo) Y.M. Research of biochemical gold recovery method usinghigh-arsenicrawmaterials// Metalurgua. - 2021. -№ 60, 3-4. P. 423-426. Scopus: SJR (2018) – 0,42; Q2.

2 Койжанова А.К., Седельникова Г.В., Ерденова М.Б., Беркинбаева А.Н., Камалов Э.М. Алтын шығаратын фабриканың кендерінен алтын алудың биогидрометаллургиялық технологиясы // Complex Use of Mineral Resourcеs. 2021. № 1 (316). C. 24-31.

Өзектілігі: Әлемдік уран өнімінің 80%-ға жуығын бес ел - Қазақстан, Ресей, Аустралия, Канада және Нигерия өндіреді, Қазақстанға шамамен 40%-ы тиісілі. Уран кендерін гидрометаллургиялық қайта өңдеу кезінде құрамында уран бар қалдықтардың айтарлықтай мөлшері қалыптасады. Сарапшылардың деректері бойынша 2018 жылы республикада құрамында уран бар 200 млн. тоннадан астам сұйық қалдықтар болды. Сұйық қалдықтарды – төгінді ерітінділерді кәдеге жарату барысында оларды ураннан тазартады және айналымға жібереді. Тазалаудың бір тәсілі уранды сорбциялық алу болып табылады. Бүгінгі күні синтетикалық және табиғи сорбенттерді пайдаланып, сорбциялық тазалау әдістері – едәуір кең таралған және тиімді әдістер. Сонымен қатар, синтетикалық сорбенттер бағасының жоғары  және табиғи сорбенттердің айырбастау сыйымдылығының төмен болуы олардың маңызды кемшіліктері болып табылады. Сіңіру қасиеттерін арттыру үшін табиғи материалдар түрлендіріледі. Алайда, уранды сіңіріп алу барысында өзін жақсы жағынан көрсете алатын түрлендірілген сорбенттерді алудың нақты тәсілдері жоқ. Осыған байланысты, сіңіру сыйымдылығы жоғары сорбциялық сорбенттер алу мақсатында табиғи шикізатты түрлендірудің арзан және тиімді тәсілдерін әзірлеу проблемасы уран өнеркәсібі үшін өзекті болып қала бермек.

Жобаның мақсаты. Техногендік шикізатты пайдалана отырып уранды алу үшін табиғи сорбенттерді түрлендірудің тиімді тәсілін әзірлеу. Тәсіл техногендік шикізатты алдын ала термогидролизбен белсендіруді және әрі қарай табиғи сорбенттерді белсендірілген техногендік шикізатпен аппреттеуді көздейді. Бұл әдістердің үйлесімі түрлендіргіш  бөлшектерінің беткі қабатының үлестік ауданын ұлғайтуға мүмкіндік береді, ал бөлшектердің матрицаға тереңінен енуі түрлендірілген сорбенттің сіңіру сыйымдылығын арттыруға ықпал етеді.

Күтілетін нәтиже.

Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде:

Техногендік шикізаттың іріктелген сынамасының заттай, химиялық және гранулометриялық құрамы және оның құрылымдық ерекшеліктері анықталатын болады. Алынған деректерді талдау негізінде аппреттеу әдісін іске асыру тәсілдемесі негізделеді.

Техногендік шикізатты термогидролизбен белсендірудің және әрі қарай белсендірілген техногендік шикізатты қолдана отырып табиғи сорбенттерді түрлендірудің  технологиялық параметрлері әзірленеді, сондай-ақ түрлендірілген сорбенттерге физикалық-химиялық және сорбциялық зерттеулер жүргізіледі. Оңтайлы шарттарды анықтау кезінде математикалық модельді құру әдісі қолданылады.

Технологиялық регламентті жасау және әрі қарай жартылай өнеркәсіптік сынақтар жүргізу үшін бастапқы деректерді бере отырып, табиғи сорбенттерді түрлендірудің және алынған сорбенттермен уранды сіңіріп алудың әзірленген технологиясына ірілендірілген-зертханалық сынақтар жүргізіледі. Алдын ала техникалық-экономикалық баға берілетін болады.

Осы жоба бойынша жүргізілген зерттеулер нәтижесінде, жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланған ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар жарияланады, мәліметтер қорының веб-сайтындағы 1 (бірінші), 2 (екінші) немесе 3 (үшінші) квартильдерге енеді Scopus деректер базасында CiteScore процентилі бар ғылым және (немесе) кемінде 50 (елу); сонымен бірге нөлдік емес импакт-факторы бар (БҒСБК ұсынған) рецензияланған шетелдік және (немесе) отандық жарияланымдағы кемінде 1 (бір) мақала немесе өнертабысқа кемінде 1 (бір) патент; іске асыру бойынша ұсыныстар шығарылды.

Қол жеткізілген нәтижелер: Техногендік шикізаттың өкілдік сынамасының заттық, химиялық және гранулометриялық құрамы, оның құрылымдық ерекшеліктері анықталды. Алынған деректерді талдау негізінде модификациялау әдісін таңдауды негіздейді. Техногендік шикізатты термогидролизбен активтендірудің және табиғи сорбенттерді белсендірілген техногендік шикізатпен аппреттеудің технологиялық параметрлері әзірленді, сондай-ақ түрлендірілген сорбенттердің физикалық-химиялық қасиеттері зерттелді. Модификация әдісінің көрсеткіші сорбция процесі болып табылады. Фосфор қожын хлоридті ортада белсендіргенде модификацияланған табиғи сорбент уранды да (98,5%) да, темірді де (85,3%), ал карбонатта тек темірді (82,5%) белсенді түрде алатыны анықталды. Бұл фазалық құраммен көрсетілгендей, карбонатты ортада жоғары температурада табиғи минералдардың да, фосфор шлактарының да фазалық түрленулері орын алатындығына байланысты. Хлоридті ортада фосфор қожының аморфты фазасы сақталады.

Жарияланымдар:

1. Заявка на изобретение №2021/0255.1 от 16.04.2021. Способ извлечения урана из водных растворов // Кенжалиев Б.К., Суркова Т.Ю., Беркинбаева А.Н., Абдикерим Б.Е., Есимова Д.М., Абикак Е.Б., Бектаев М.Е.
2. B.K. Kenzhaliyev, T.Yu. Surkovа, M.N. Azlan, S.B. Yulusov, B.M. Sukurov, D.M. Yessimova. Black shale ore of Big Karatau is a raw material source of rare and rare earth elements // Hydrometallurgy. – Vol. 205. - November 2021, 105733. (Scopus: SJR (2020) – 0,939; Q1, percentile 91). https://doi.org/10.1016/j.hydromet.2021.105733

3. Б.Е. Абдикерим, Б.К. Кенжалиев, Т.Ю. Суркова, А.Н. Беркинбаева, З.Д. Досымбаева. Cорбция урана органоминералом на основе шунгита // Труды Сатпаевских чтений "Сатпаевские чтения - 2021" Секция «Инновационные технологии для реализации в металлургической отрасли РК». – Алматы, 2021. – С.1289-1293.

Өзектілігі: Соңғы уақытта пештерді пайдаланудағы негізгі қиындықтар мыс концентраттарындағы темір сульфидтерінің жетіспеуімен байланысты, бұл балқыту кезінде жылудың жетіспеушілігіне алып келеді. Шикіқұрамды және қосымша отынды (көмірді) балқытпа ваннасына жоғарыдан беру, ал қож балқытпасының түбіне терең мойнақ арқылы оттегі-ауа қоспасын жіберу шикіқұрамның тотығуына, ол қожы бар мыстың жоғалу көлемінің артуына алып келеді. Жобаны іске асыру және оның нәтижелерін енгізу кезінде ВП балқытудың жылу тепе-теңдігінің жақсаруы, балқытуға жұмсалатын қосымша отын шығынының азаюы, мыс бойынша пеш өнімділігінің артуы, қождары бар мыс пен асыл металдар шығынының азаюы, пештен тозаңның шығуының төмендеуі күтіледі.

Жобаның мақсаты: Бір аймақта шикіқұрамды беру қатар қолданылатын сұйық ваннада балқыту негізінде сульфидті мыс шикізатын автогенді балқыту технологиясын әзірлеу. Құрамында оттегі бар үрлеу мен отынды енгізу балқытудың жылу тепе-теңдігін жақсартуға, балқытпаның қайта тотығуының алдын алуға, шаң шығаруды, пайдаланылатын кварцты қосынды мен алынатын қождың көлемін, сондай-ақ мыс пен асыл металдардың шығынын азайтуға мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелер.

Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде:

- Ванюков пешінде қолданылатын автогенді балқытудың жылу режимі зерттелді және зертханалық жағдайларда кварцты қосындылар қоспасының оңтайлы көлемі пысықталды;

- балқытпаның сұйық ваннасына мойнақ арқылы беру кезінде қосымша отынды пайдалана отырып, Ванюков пешінде автогенді балқытудың жылу режимі зерттелді;

- балқытпаның сұйық ваннасына шикіқұрамның қатты компоненттерін мойнақ арқылы беру мүмкіндігі және оның қождың құрамына, пештен шаңның шығаруына әсері зерттелді және БМЗ-ғы ВП жұмысының зертханалық және өнеркәсіптік жағдайларында қождың оңтайлы құрамы анықталды.

Зерттеу нәтижелері бойынша жобаның ғылыми бағыты бойынша Web of Science базасындағы 1, 2 не 3 квартильге кіретін және/немесе Scopus базасындағы CiteScore бойынша кемінде 50 процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 мақала; рецензияланатын шетелдік және/немесе отандық басылымда нөлдік емес импакт-факторы бар (ұсынылған КОКСОН) 1 мақала жарияланатын болады; қосымша отын, шаң және шикіқұрамды мойнақ  арқылы беруді енгізу бойынша ұсыныстар берілетін болады.

Қол жеткізілген нәтижелер: Ванюков пешінде қолданылатын автогенді балқытудың жылу режимі зерттелді және зертханалық жағдайларда кварцты қосындылар қоспасының оңтайлы көлемі пысықталды.

Балқытпаның сұйық ваннасына мойнақ арқылы беру кезінде қосымша отынды пайдалана отырып, Ванюков пешінде автогенді балқытудың жылу режимі зерттелді.

Жарияланымдар: 1 Dyussebekova M.A., Kenzhaliyev B.K., Kvyatkovskiy S.A., Sit’ko E.A., Nurkhadianto D. The main reasons for increased copper losses with slags from Vanyukov furnace // Metalurgija. – 2021. – Vol. 60, No 3-4. – P. 309-312. Процентиль Scopus (2020) – 46 %.

2 Соколовская Л.В., Квятковский С.А., Кожахметов С.М., Семенова А.С., Сейсембаев Р.С. Влияние восстановителя на структуру и термические свойства шлаков автогенной плавки медных сульфидных концентратов // Металлург. – 2021. – № 5. – С. 45-51. https://doi.org/51. 10.52351/00260827_2021_05_45. РИНЦ (2019) 0,998.

3 Dyussebekova M.A., Kvyatkovskiy S.A., Kenzhaliyev B.K. & Didik Nurhadiyanto. Dependence of the increased content of copper and magnetite in the slags on the composition of the smelting products // Proceeding book of the International Innovation Arsvot Malaysia IAM2021. – 2021. – Р. 387.

4 Dyussebekova M.A., Kvyatkovskiy S.A., Sokolovskaya L.V., Semenova A.S. Effective methods of depletion of liquid slags of autogenous smelting of copper sulfide concentrates // Матер. конф. «Сатпаевские чтение – 2021». – Алматы: КазНИТУ им. К.И. Сатпаева, 2021. – С. 1325-1329.

5 Патент на изобретение №34934. Печь для непрерывной плавки сульфидных полиметаллических материалов в жидкой ванне / Кожахметов С.М., Квятковский С.А., Семенова А.С., Соколовская Л.В., Ситько Е.А., Сейсембаев Р.С.; опубл. 05.03.2021, Бюл. №9.

6 Sokolovskaya L.V., Kvyatkovskiy S.A., Kozhakhmetov S.M., Semenova A.S., Seisembayev R.S. Effect of reducing agent on structure and thermal properties of autogenous copper sulfide concentrate smelting slags //Metallurgist. – 2021. – Vol. 65, No 5-6. – P. 529-537. https://doi.org/10.1007/s11015-021-01187-w. Процентиль Scopus (2020) – 38 %.

Өзектілігі: Красногор кен орнының сапасы төмен гиббсит - каолинитті бокситтерін қайта өңдеуге тартудың негізгі қиыншылықтары құрамында кремнезем мен темір карбонаттарының көп болуына байланысты, олар жұмыс істеп тұрған кәсіпорында бокситтерді қайта өңдеу технологиясына теріс әсерін тигізеді (Павлодар алюминий зауыты) және өндірісті тиімсіз етеді. Шикізатты алдын ала химиялық белсендіру және термиялық трансформациялау қажетті сападағы бокситтерді ала отырып, шикізатты байытудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Жобаның мақсаты: Боксит шикізатын химиялық байыту және термиялық трансформациялау кезіндегі белсендіру механизмдерін зерттеу, сапасы төмен гиббсит-каолинит бокситін алдын-ала химиялық байыту арқылы өңдеудің жаңа технологиясын жасау және сынақтан өткізу.

Күтілетін нәтижелер. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша:

- Красногор кен орнының гиббсит-каолинит бокситтерін химиялық белсендіру механизмі зерттелді;

- бокситтерді термиялық трансформациялау механизмі зерттелді және Красногор кен орнының сапасы төмен бокситтерді химиялық байыту және өңдеу технологиясы әзірленді;

- сапасы төмен гиббсит - Красногор каолинитті бокситтерді химиялық байыту және қайта өңдеудің сазбалшыққа Материалдық балансы мен Технологиялық регламент әзірленді, технологияны іске асыру үшін ұсынымдар берілді;

- 1 (бірінші), 2 (екінші) немесе 3 (үшінші) квартили Web of Science базасында және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 50 (елу) процентильге кіретін жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 мақала; нөлдік емес импакт-факторы бар отандық басылымда (БҒСҚК ұсынған) 1 мақала жарияланады.

Қол жеткізген нәтижелер: Красногорск кен орнының гиббсит-каолинит бокситтерінің материалдық құрамы зерттелді және химиялық активтендіру механизмі зерттелді. Бокситтердің термиялық өзгеру механизмі зерттелді. Красногорск кен орнының төмен сапалы гиббсит – каолинитті бокситтерін химиялық байыту және қайта өңдеу технологиясы жасалды.

Мақалалар

Abdulvaliyev R.A., Dyussenova S.B., Manapova A.I., Akcil A., Beisenbiyeva U.Zh. Modification of the phase composition of low-grade gibbsite-kaolinite bauxites // Complex use of mineral raw materials. 2 (2021), -Р.94–102. https://doi.org/10.31643/2021/6445.22

Өзектілігі. Көптеген механикалық жүйелерде материалдар үйкеліске және тозуға ұшырайды, бұл едәуір энергетикалық шығындарға және тораптар мен тетіктердің жұмыс тиімділігінің төмендеуіне әкеледі. Қазіргі уақытта трибожүйелерде сұйық майлағыштарды пайдаланудан бас тартуға бағытталған тұрақты үрдіс байқалуда, бұл температураның кең аралығында және агрессивті орталарда олардың сипаттамаларының шектелуімен байланысты. Сондықтан, температураның кең диапазонында үйкеліс коэффициенті төмен жабындыларды әзірлеу жөніндегі міндеттерді шешу өзекті мәселелердің бірі болып табылады. TiCN титанның карбонитридінен жасалған жабындысы қанағаттанарлық ыстыққа төзімділігі мен тозуға төзімділігі, тотығу температурасының жоғарылығы және басқа металдардың карбидтері мен нитридтері негізіндегі жабындылармен салыстырғанда салыстырмалы жоғары жылу өткізгіштігі бар. TiCN негізіндегі жабындылардың айрықша ерекшелігі олардың құрамында көміртегі мен азоттың құрамын кең түрде өзгерту мүмкіндігі болып табылады.

Жоба мақсаты: Титан мен болаттан жасалған объектілердің бетіне отырғызу үшін титан карбонитриді негізінде көп функционалды тозуға төзімді жабындыларды әзірлеу және реактивті магнетронды тозаңдандырудың тиімділігін арттыру.

Күтілетін нәтижелер.

Магнетрондық тозаңдандыру режимдерінің, реакциялық газдар құрамының, нысана мен төсеніш температурасының әсерін отырғызу жылдамдығына, титан және төмен қоспаланған болаттан жасалған төсеніштерде қалыптасатын титан карбонитридті жабындылардың құрылымы мен құрамын бағалау жүргізілетін болады.

Магнетронды тозаңдандыру жүйесінің ассиметриялық электрмен қоректендіру жағдайында титан карбонитридінің жабындыларын отырғызу режимдерін өңделеді. Титан карбонитридінің жабындыларын легирлеудің олардың құрылымына, механикалық қасиеттеріне және әртүрлі ортадағы коррозияға төзімділігіне әсері айқындалады.

Машиналар мен механизмдер бөлшектерінің жұмыс бетіне жабындарды отырғызу және оларды табиғи сынаудан өткізіледі. Жабындылардың тозаңдану режимдерін және құрамын оңтайландырылады. Магнетронды тозаңдандыру әдісімен титан карбонитридінің негізінде жабындыларды отырғызу бойынша технологиялық ұсынымдар беріледі.

Осы жоба бойынша зерттеулер нәтижесінде жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын ғылыми басылымдарда Web of Science базасында 1 (бірінші), 2 (екінші) не 3 (үшінші) кварталға кіретін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 50 (елу) пайызы бар кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолу жарияланатын болады; сондай-ақ рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымда нөлдік емес импакт-факторы бар (КОКСОН ұсынған) кемінде 1 (бір) мақала бір) пайдалы модельге патент беру; енгізу жөнінде ұсынымдар беру

Қол жеткізген нәтижелер: Магнетрондық тозаңдандыру режимдерінің, реакциялық газдар құрамының, нысана мен төсеніш температурасының әсерін отырғызу жылдамдығына, титан және төмен қоспаланған болаттан жасалған төсеніштерде қалыптасатын титан карбонитридті жабындылардың құрылымы мен құрамын бағалау жүргізілді. Магнетронды тозаңдандыру жүйесінің ассиметриялық электрмен қоректендіру жағдайында титан карбонитридінің жабындыларын отырғызу режимдері өңделді. Титан карбонитридінің жабындыларын легирлеудің олардың құрылымына, механикалық қасиеттеріне және әртүрлі ортадағы коррозияға төзімділігіне әсері айқындалды.

Мақалалар

1. Kenzhegulov A.K., Mamayeva A.A., Panichkin A.V., Kshibekova B.B., Alibekov Zh.Zh. Deposition of carbonitride titanium coatings by magnetron sputtering and its effect on tribo-mechanical properties //Journal of Friction and Wear. Q3 (редакция алқасы қарастыруда)
2. Mamayeva A.A., Kenzhegulov A.K., Panichkin A.V., Alibekov Zh.Zh., Kshibekova B.B.Effect of magnetron sputtering modes on the formation of titanium carbonitride coatings // Materials Science Poland. Q3 (рецензенттердің сұрағына жауап жіберілуде)

3. Mamaeva A.A.; Panichkin A.V.; Kenzhegulov A.K.; Kshibekova B.B. (2021). Deposition of a titanium carbonitride coating by magnetron sputtering on a substrate with a potential voltage. Materials of International Practical Internet Conference Challenges of Science. Issue IV, 2021, pp. 103-108. https://doi.org/10.31643/2021.16

Сәйкестігі: Қалдықтарды термиялық өңдеуге арналған қондырғыларда қалдықтарды кәдеге жарату технологиясы құрамында 10%-ға дейінгі металл сынықтары бар қождар өндірісімен жүреді, бұл түсті металдарды алу үшін қайталама шикізат болып табылады. Темір қожын металл компонентінен бөлгеннен кейін түсті металл концентраты қалады, оның құрамында 40% -ға дейін мыс, 15% мырыш (жез түрінде), қорғасын мен қалайы 5% -ға дейін (қола түрінде) болады және мыс шығарып алуға бағытталған  қымбат металдар. Әрбір металдың қаныққан буларда салыстырмалы түрде кішкентай немесе үлкен ішінара қысымы болады. Жобаның идеясы - металл концентратындағы металдарды жекелеген өнімдерге дистиляциялық бөлу, процестерді бастапқы компоненттердің шығынын барынша азайта отырып, экономикалық мақсатқа сәйкес технологиялық схемаға үрдістерді біріктіру.

Жобаның мақсаты қоқыс өртейтін зауыттардағы қалдықтарды қайда өңдегенде алынатын түсті металдардың металл концентратында болатын металл түріндегі мырыш, қорғасын және мыс концентраттарын бастапқы құрамдас бөліктердің шығындарын азайту арқылы жеке өнім ретінде дистилляциялық бөліп алатын экологиялық таза технологияны жасау болып табылады.

Күтілетін нәтижелер: Жобадағы мақсаттар мен міндеттерді іске асыру нәтижесінде қоқыс өртейтін зауыттардағы металды қалдықтарды экологияға қауіпсіз вакуумдық қайта өңдеудің пирометаллургиялық сұлба әзірленеді.

Әзірленетін технологияның экспорттық бағыты бар, оны жақын (Ресей, Беларусь, Украина) және алыс (Германия, Швейцария, Франция) шет елдерде жүзеге асыруға болады. Жобаны практикалық түрде іске асыру қоқыс өртейтін зауыттардағы қалдықтардан металды мырыш алуға мүмкіндік береді, оның әлемдік нарықтағы құны 2000 $/кг құрайды.

Қол жеткізілген нәтижелер: 2021 жылы жүргізілген зерттеу нәтижесінде өртеу цехтарынан қожды өңдеу кезінде алынған әртүрлі көлемдегі түсті металдар концентратының физика-химиялық қасиеттері, химиялық және фазалық құрамы анықталды. Мырыш металдық күйде, ал мырыш карбиді де аз мөлшерде кездесетіні анықталды. Концентратта күмістің болуы әртүрлі талдау әдістерімен анықталды, алайда оның орналасуы онша біркелкі емес, бұл азот қышқылын шаймалау арқылы дәлелденді. Қолданылған талдау әдістерінің ешқайсысында концентраттағы алтын анықталған жоқ. Жүргізілген зерттеулердің негізінде концентраттағы мырыштың металл күйінде және мыспен қорытпа түрінде – жез құрамында болатыны анықталды.

Қорғасын-қалайы және мырыш-қалайы жүйелерінің балқымаларының термодинамикасын зерттеу нәтижесінде бұл қорытпалардың түзілу және булануының термодинамикалық функциялары барлық концентрациялар диапазонында табылды, бұл физикалық-химиялық мәліметтердің негізін толықтырады. Ал Pb – Sn және Zn – Sn толық фазалық диаграммалары тұрғызылды, оның ішінде конденсацияланған және бу фазаларының форевакуумдағы (100 және 1 Па) қатар өмір сүру өрістері.

Фазалық диаграммалар негізінде қорғасынның мөлшері 5 ат төмен қорытпаларды айдау кезінде қорғасын конденсатындағы қалайы мөлшерінің жоғарылауының себебі екені анықталды. % (8,41 мас.%) Қалайы буының парциалды қысымының қорғасын мәндерімен салыстыруға болады. Қорғасын-қаңылтыр балқымаларын ректификациялық айыру кезінде тепе-теңдіксіз жағдайда нақты процесте қорғасынды булану жолымен қаңылтырдың түбінде жиналуы ~ 50 масса концентрациясынан аспауы керек. %. Көрсетілген концентрациядан асып кету процесті қайталауды талап ететін конденсат өндірумен бірге жүреді - қайта булану.

Қалайы-мырыш қорытпалары үшін қысымды шектеулерді қоспағанда, түптерінде қалайының жиналуымен дистилляциялық бөлу кезінде технологиялық қиындықтар күтілмейді. Мырыштың балқымадан кристалдануын болдырмау үшін оны дистилляциялау 30 Па жоғары қысымда жүргізілуі керек.

Бөлшектерінің мөлшері + 0,3-0,8 мм болатын ұжымдық бастапқы концентраттан алынған құрамында мырыш пен қорғасын бар екілік және көп компонентті қорытпалардың булану кинетикасы зерттелді. Металл концентратынан мырыш пен қорғасынның булану жылдамдығын анықтау үшін жүргізілген зерттеу негізінде мырыштың бу фазасына қарқынды өту мүмкіндігі 600°С те, 900°С те көрсетілді. Технологиялық процесс үшін жеткілікті жылдамдықта қорғасынның булануы тек 900 ° C жоғары температурада мүмкін болады. Металдардың булану жылдамдығының мәндері өнеркәсіптік ортада дистилляция процесін ұйымдастырудың технологиялық мүмкіндігін көрсетеді.

Жарияланымдар:

1 Требухов С.А., Володин В.Н., Кенжалиев Б.К., Уланова О.В., Ниценко А.В., Требухов А.А., Тулеутай Ф.Х. Способ переработки полиметаллического концентрата от переработки мусора / Заявка №2020/0876.1 от 21.12.2020 г. (in. Rus.)

2 Trebukhov S.A., Volodin V.N., Ulanova O.V., Nitsenko A.V., Burabaeva N.M. Thermodynamics of formation and evaporation of lead-tin alloys // Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a. - 2021. - №1 (316),-  P.82-90. http://dx.doi.org/10.31643/2021/6445.10 (in Eng.)

3 Требухов С.А., Володин В.Н., Уланова О.В., Ниценко А.В., Бурабаева Н.М. Термодинамика образования и испарения растворов системы олово-цинк // Журнал неорганической химии. - 2021. - Т.66. - №11. - С.1605-1613. http://dx.doi.org/10.31857/S0044457X21110209 (in. Rus.)

4 Trebukhov S.A., Volodin V.N., Ulanova O.V., Nitcenko A.V., Burabayeva N.M. Thermodynamics of Formation and Evaporation of Solutions of the Tin - Zinc System // Russian Journal of Inorganic Chemistry - 2021. - Vol.66. - No.11. - P.1722-1729. (Scopus Q3, Percentile/Materials Science/ - 52). http://dx.doi.org/10.1134/S0036023621110206 (in Eng.)

5 Требухов С.А., Володин В.Н., Уланова О.В., Бурабаева Н.М., Тулеутай Ф.Х. Переработка полиметаллического концентрата мусороперерабатывающих заводов дистилляцией в вакууме / 28-я Всероссийская научно-техническая конференция с международным участием «Вакуумная техника и технологии – 2021», 22-24 июня 2021 г. Российская Федерация, г. Санкт-Петербург. С.27-31. http://vacuumtt.org/gallery/%D0%92%D0%A2%D0%A2-2021.pdf (in. Rus.)

6 Trebukhov S.A., Volodin V.N., Ulanova O.V., Burabaeva N.M., Tuleutay F.Kh. Processing of Polymetallic Concentrate from Waste Recycling Plants by Distillation in Vacuum / Journal of Physics: Conference Series, 2059 (2021) 012024. (Scopus Q4, Percentile/Materials Science/ - 18). http://dx.doi.org/10.1088/1742-6596/2059/1/012024 (in Eng.)

7 Trebukhov S.A., Volodin V.N., Ulanova O.V., Nitcenko A.V., Burabayeva N.M. Vapour-Liquid Equlibria in the System Tin-Lead in Primary Vacuum // Russian Journal of Non-Ferrous Metals - поступила в редакцию. (Scopus Q3, Percentile/Metals and Alloys/ - 39). (in Eng.)

Өзектілігі: темір қосылыстары құрамында күкіртті сутегі бар ағынды суларды тазарту үшін перспективалы, ең аз улы, кеңінен қолданылатын және салыстырмалы түрде арзан ретінде танылады. Біз ағынды суларды тазарту үшін ферругинді диатомит, натрий феррит-алюминаттары және темір тұздары негізіндегі күрделі реагентті пайдалануды ұсындық.

Жоба мақсаты: өнеркәсіптік және ағынды суларды күкіртсутектен тазарту үшін темір диатомитінің, натрийдің феррит-алюминаттарының және темір тұздарының негізінде темірі бар күрделі реагент алуды әзірлеу.

Күтілетін нәтижелер.

Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде келесі жұмыстар орындалады:

- өнеркәсіптік және ағынды суларды күкіртсутектен тазарту үшін диатомит негізінде кешенді коагулянт алу тәсілін әзірлеу бойынша зерттеулер жүргізіледі: табиғи диатомиттің өкілді сынамаларын іріктеу жүзеге асырылады, натрий ферритінің синтездеу шарттары анықталады, бастапқы материалдардың физикалық-химиялық талдауы орындалады

- процестің оңтайлы көрсеткіштері кезінде кешенді темір құрамды коагулянтты синтездеу бойынша ірілендірілген-зертханалық сынақтар, коагулянттың тәжірибелік партиясының атқарымы жүргізілетін болады.

- тазартудан кейінгі судың сапалық сипаттамаларын анықтай отырып, су тазарту станциясында синтезделген коагулянтты тестілік сынау жүргізіледі; технологиялық реттеме жасау үшін бастапқы құжаттар беріледі

Осы жоба бойынша зерттеулер нәтижесінде жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын ғылыми басылымдарда Web of Science базасында 1 (бірінші), 2 (екінші) не 3 (үшінші) квартильдерге кіретін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 50 (елу) процентильге ие кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар жарияланатын болады; сондай-ақ рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымдарда нөлдік емес импакт-факторы бар (ҚР БжҒСҚЕК ұсынған) кемінде 1 (бір) мақала, немесе өнертабысқа кемінде 1 (бір) патент; енгізу бойынша ұсыныстар берілді.

Жеткізілген нәтижелер:: өнеркәсіптік және ағынды суларды күкіртсутектен тазарту үшін диатомит негізінде кешенді коагулянт алу тәсілін әзірлеу бойынша зерттеулер жүргізіледі: табиғи диатомиттің өкілді сынамаларын іріктеу жүзеге асырылады, натрий ферритінің синтездеу шарттары анықталады, бастапқы материалдардың физикалық-химиялық талдауы орындалды;  процестің оңтайлы көрсеткіштері кезінде кешенді темір құрамды коагулянтты синтездеу бойынша ірілендірілген-зертханалық сынақтар, коагулянттың тәжірибелік партиясының атқарымы жүргізілды.

Жарияланымдар:

1. Botantayeva, F.M. Zaihidee. Complex Alumina-Ferrous Coagulant for Effective Wastewater Purification from Hydrogen Sulfide // Advances in Materials Science and Engineering, Vol. 2021, Article ID 5595599, Published 15 May 2021. (Scopus: SJR (2020) – 0,356, процентиль – 62)

https://doi.org/10.1155/2021/5595599

2. Kolpakova, V., Ospanov, K., Kuldeyev, E., Andraka, D. Clarification of biologically treated wastewater in a clarifier with suspended sludge layer // Water (Switzerland), 2021, 13(18), 2486. DOI 10.3390/w13182486. (Scopus: процентиль – 82 %)

https://www.mdpi.com/2073-4441/13/18/2486/htm

3. Тастанова А.Е., Ботантаева Б.С., Кульдеев Е.И., Бондаренко И.В. Использование соединений железа при очистке сточных вод от сероводорода // Труды Международной научно-практической конференции «Сатпаевские чтения – 2021». Алматы, 12 апреля
2021 г. С. 968-972.

Өзектілігі: Кенорындары сарқылып және қайта өңдеу процесіне кенеусіз, ұсақ сеппеленген кендерді қатыстыру қажеттігі туындаған сайын кендерді байытудың реагенттік режимдерін жетілдірудің, қоспаларды және реагенттердің композицияларын қолданудың, жетілдірлген жабдықтарды қолданудың қажеттігі туындап отырады. Флотациялық байыту әдістері арқылы, әртүрлі реагенттік режимдерді қолдана отырып, пайдалы компоненттердің концентратқа өту мөлшерін арттыруға қол жеткізуге болады. Анағұрлым жоғары технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізу үшін жинағыштардың әртүрлі үйлесімін қолдануға болады. Флотациялық әдістің түсті металдарды алудың негізгі әдісі болып табылатынын ескерсек, алдағы уақытта флотациялық байытудың тиімділігі реагенттік режимді жетілдірумен және флотациялық реагенттерді қолдану әдістерінің жақсартылуымен белгіленетін болады. Флотациялау процесін жетілдіру үшін анағұрлым тиімді жинағыш-реагенттерді іздеу және әзірлеу, сондай-ақ кен байыту фабрикаларында қолданылатын жабдықтарды жетілдіру кен байытудың инновациялық технологияларын әзірлеу кезіндегі өзекті мәселелер болып табылады.

Жоба мақсаты: Мыс құрамды шикізатты флотацияның технологиялық көрсеткіштерін арттыруға мүмкіндік беретін құрама реагентті, оны ыдыратуға арналған аппаратураны қолданумен қайта өңдеу технологиясын әзірлеу. Меншікті әзірлеудегі ағынды типтес мөлшерлегіш эмульгаторда алынған құрама реагенттердің бөлшектенген эмульсиясын қолданатын ұсынылып отырған технология құрамында түсті металдар бар минералды шикізаттың флотациясын жеделдетуге, кен байыту фабрикаларының жабдықтарын жетілдіруге мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелер. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде:

- мыс құрамды кенді аралас реагентті қолданумен флотациялаудың технологиялық параметрлері пысықталатын болады;

- мыс құрамды шикізатты аралас реагенттің эмульсиясын және оны ыдыратуға арналған меншікті әзірлеудегі аппаратураны қолданумен, мыс пен молибденнің концентратқа өту мөлшерін 3-5%-ға арттыруға мүмкіндік беретін қайта өңдеудің тиімді технологиясы әзірленеді;

- мыс құрамды шикізатты аралас реагенттің эмульсиясын және оны ыдыратуға арналған меншікті әзірлеудегі аппаратураны қолданумен байытудың технологиялық регламентіне ірілендірілген-зертханалық зерттеулер жүргізіліп және оның бастапқы деректері әзірленеді. Қолданысқа енгізу бойынша ұсынымдар беріледі.

Зерттеулердің нәтижелері бойынша 1 (бірінші), 2 (екінші) не 3 (үшінші) квартильдерге кіретін және (немесе) Scopus базасында Cite Score бойынша 50 (елу) тоқсаннан кем емес процентильге ие рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және/немесе шолулар); сондай-ақ рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымда нөлдік емес импакт-факторы бар (БҒСҚК ұсынған) кемінде 1 (бір) мақала не өнертабысқа кемінде 1 (бір) патент.

Қолжеткізілген нәтижелер: Мыс құрамды кенді аралас реагентті қолданумен флотациялаудың технологиялық параметрлері пысықталатын болады.

Мыс құрамды шикізатты аралас реагенттің эмульсиясын және оны ыдыратуға арналған меншікті әзірлеудегі аппаратураны қолданумен, мыс пен молибденнің концентратқа өту мөлшерін 3-5%-ға арттыруға мүмкіндік беретін қайта өңдеудің тиімді технологиясы әзірленеді.

Жарияланымдар:

1 Semushkina L., Abdykirova G., Turysbekov D., Narbekova S., Kaldybaeva Zh., Mukhamedilova A. About the possibility of copper-bearing ore flotation processing of with the use of a combined flotation reagent // Metalurgija.- 2021.- V.60.- № 3-4.-  Р.391-394. Web of science (2020) – Q 3. https://hrcak.srce.hr/256118

2 Семушкина Л.В., Абдыкирова Г.Ж., Турысбеков Д.К., Нарбекова С.М., Калдыбаева Ж.А., Мухамедилова А.М. Құрамында мыс бар шикізатты байыту кезінде біріктірілген флотациялық реагентті қолдану // «Табиғи және техногендік минералды шикізатты кешенді және экологиялық қауіпсіз өңдеу мәселелері» атты халықаралық конференция материалдары (Плаксинские чтения – 2021), 2021. - С.226-229.

3 Semushkina L.V., Abdykirova G.Zh., Turysbekov D.K., Narbekova S.M., Kaldybayeva Zh.A. On the possibility to process copper-molybdenum ore using a combined flotation reagent // Kompleksnoe Ispol’zovanie Mineral’nogo Syr’a = Complex Use of Mineral Resources. - 2021. – V.4. - Issue 319. - Р.57 -64. https://doi.org/10.31643/2021/6445.41.