Қожахметов Сұлтанбек Мырзахметұлы – 90 жаста
2025 жылдың 15 қыркүйегінде көрнекті металлург, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, Металлургия және кен байыту институтының бас ғылыми қызметкері, техника ғылымдарының докторы, профессор, ғылым мен технологиялар саласындағы КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Сұлтанбек Мырзахметұлы Қожахметовтің туғанына 90 жыл толады.
Сұлтанбек Мырзахметұлы – ауыр түсті металдардың сульфидті концентраттарын өңдеуде қолданылатын автогендік процестердің теориясы мен технологиясы саласындағы жетістіктерімен Қазақстанда ғана емес, сондай-ақ ТМД елдерінде және шетелде кеңінен танымал.
1958 жылы Мәскеу түсті металдар және алтын институтын тәмамдаған соң, С.М. Қожахметов академик Қ.И. Сәтпаевтың шақыруымен Қазақ КСР Ғылым академиясының Металлургия және байыту институтына жіберілді. Ол мұнда аға лаборанттан бастап институт директоры лауазымына дейін көтеріліп, ғылым мен өндірістің дамуына үлкен үлес қосты.
Ұзақ жылдар бойы Сұлтанбек Мырзахметұлы ғылыми-зерттеу қызметін ғылыми-ұйымдастырушылық және қоғамдық жұмыстармен ұштастырып, Қазақ КСР Ұлттық ғылым академиясы президиумының мүшесі, Жер туралы ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы, академияның вице-президенті қызметтерін атқарды. Сонымен қатар, ол Ұлттық инженерлік академиясының (ҰИА) және Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының (ҚазҰЖҒА) толық мүшесі – академигі ретінде осы академиялардың жұмысына белсенді атсалысты.
С.М. Қожахметов – ауыр түсті металдар мен оларға ілеспелі элементтерді өндірудің жаңа технологиялары мен теориясы саласындағы әлемге танылған ғалым. Оның тікелей жетекшілігімен мыс металлургиясындағы жаңа буын автогендік процестердің физика-химиялық негіздері зерттеліп, сульфид-оксид жүйелеріндегі термодинамика, кинетика және тотығу-тотықсыздану процестерінің механизмдері терең зерделенді. Сонымен қатар, жоғары температурада газ тәрізді және қож балқымаларының әрекеттесу процестері бойынша іргелі зерттеулер жүргізілді.
С.М. Қожахметовтың Ресей ғалымдарымен бірлесіп жасаған түбегейлі жаңа автогендік процестері сыналып, Қазақстанның мыс балқыту зауыттарында сәтті енгізілді.
1974 жылы Ертіс мыс балқыту зауытында күрделі мыс-мырыш шикізатын балқытудың кивцеттік әдісі өнеркәсіптік ауқымда алғаш рет қолданылды. 1985–1987 жылдары профессор А.В. Ванюковтың жетекшілігімен МИСиС, МжКБИ және ГИНЦВЕМЕТ ғалымдарының бірлескен тобы Балқаш мыс балқыту зауытында мыс концентраттарын сұйық ваннаға балқыту әдісін (Ванюков процесі) өнеркәсіпке енгізді. Бүгінде бұл зауыт ВП-1 және ВП-2 өндірістік қондырғылары іске қосылғаннан кейін мысқа бай концентраттарды өңдеуде толықтай осы технологияға көшті. Ванюков процесі Ресейдің Норильск, Среднеуральск, сондай-ақ Өзбекстанның Алмалық мыс балқыту зауыттарында да кеңінен дамыды.
1978 жылы Ертіс мыс балқыту зауытында кивцет технологиясын әлемде алғаш енгізгені үшін С.М. Қожахметов КСРО мен Қазақ КСР ғалымдары мен инженерлерінің авторлық ұжымы құрамында КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Сол жылы ол Мәскеу болат және қорытпалар институтында докторлық диссертациясын сәтті қорғады.
2004 жылы израильдік ғалымдармен бірлескен еңбегі үшін С.М. Қожахметов пен оның аспиранты Е.Б. Кенжалиев АҚШ-та Минералдар, металдар және материалдар халықаралық қоғамының экстрактивті металлургия саласындағы құрметті атақтарына ие болды. Ал 2005 жылы Сұлтанбек Мырзахметұлы ТМД ғалымдарымен бірлескен зерттеулері үшін Киевтегі «Алтын Фортуна» халықаралық академиялық бедел рейтингінің лауреаты атанды.
С.М. Қожахметов – 600-ден астам ғылыми еңбектер мен өнертабыстардың авторы, оның ішінде АҚШ, Канада, Жапония, Австралия, Франция және басқа да елдерде тіркелген 10 шетелдік патенттің иегері. Оның жетекшілігімен 17 кандидаттық және 5 докторлық диссертация қорғалды.
Ол ғылым мен өндірістегі еңбегі үшін «Халықтар достығы» және «Құрмет» ордендерімен, түрлі медальдармен, сондай-ақ Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі мен Қазақстан Республикасының құрмет грамоталарымен марапатталған.
Соңғы он бес жылда академик С.М. Қожахметов Металлургия және кен байыту институтындағы серіктестерімен бірге алтынқұрамды шикізат пен тотыққан никель кендерін пирометаллургиялық өңдеудің жаңа процестерін зерттеп, тәжірибелік сынақтан өткізді.
Академик Сұлтанбек Мырзахметұлы Қожахметов – Қазақстандағы металлургия ғылымының дамуына өлшеусіз үлес қосқан, ғылыми мектеп қалыптастырған, отандық және халықаралық металлургия саласында зор беделге ие көрнекті ғалым.
Металлургия және кен байыту институтының ұжымы Сұлтанбек Мырзахметұлын 90 жылдық мерейтойымен шын жүректен құттықтайды және оған зор денсаулық, шығармашылық шабыт, ұзақ ғұмыр мен амандық тілейді!
