Несіпбай Қуандықұлы Түсіпбаев – 70 жаста.
2021 жылы мамырда Металлургия және байыту институтының флотореагенттер және кен байыту зертханасының меңгерушісі Несіпбай Қуандықұлы Түсіпбаевтың туғанына 70 жыл толады.
Түсіпбаев Н.Қ. – отандық ғылымның ең алдыңғы қатардағы өкілдерінің бірі. 45 жылдан астам уақыт бойы ол химиялық технологиялар мен пайдалы қазбаларды байыту саласындағы зерттеулермен және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстармен айналысады, жоғары кәсіби эрудициясы мен ұйымдастырушылық қабілеті бар екенін көрсетті.
1975 жылы С.М. Киров атындағы (қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ) Қазақ мемлекеттік университетінің химия факультетін “Коллоидтық химия” мамандығы бойынша бітірді.
1984 жылы Мәскеудегі М.В.Ломоносов атындағы нәзік химиялық технология Институтында 02.00.11- Коллоидтық және мембраналық химия мамандығы бойынша «Синтетикалық полиэлектролиттер және иондық беттік активті заттардың қатысуында гидродисперсиялардың тұрақтылығы» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады.
Түсіпбаев Н.Қ. Думанский А.В. атындағы Коллоидтық химия және су химиясы институты (Киев), Санкт-Петербург университеті, М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті сияқты жетекші оқу орындарында ғылыми және ғылыми-педагогикалық тағылымдамалық оқуларды аяқтады.
1994 жылдан 1996 жылға дейін Түсіпбаев Н.Қ. әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың химия факультеті деканының ғылыми жұмыс жөніндегі орынбасары болды.
Ол бірнеше жыл бойы химия пәні бойынша оқушыларды олимпиадаларға,оның ішінде халықаралық деңгейдегі олимпиадаларға дайындауға белсенді қатысты.
1980-2002 жылдары химия пәні бойынша 20 жыл бойы мұғалімдердің біліктілігін арттыру институтының тыңдаушыларына дәріс оқыды. 1993 жылғы оқыту саласындағы жетістіктері үшін Түсіпбаев Н.Қ. «Қазақстан Республикасы халық ағарту ісінің үздігі» төсбелгісімен марапатталды.
2004 жылдан бастап Түсіпбаев Н.Қ. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Металлургия және кен байыту институтында флотациялық реагенттерді синтездеу зертханасының меңгерушісі болып жұмыс істейді. Қазіргі уақытта ол институттағы флотациялық реагенттер және кен байыту зертханасының меңгерушісі.
Физикалық және коллоидтық химия, мұнай химиясы, химиялық технология және пайдалы қазбаларды флотациялық байыту саласында кеңбілімі, терең эрудициясының арқасында Н.Қ. Түсіпбаев флотациялық реагенттер мен кен байыту зертханасында зерттеудің жаңа бағыттарын әзірледі.
Қазіргі кезде Н.Қ.Түсіпбаевтың басшылығымен селективті реагенттерді, олардың минералдармен өзара әрекеттесу механизмдерін терең теориялық зерттеу негізінде, іздену жұмыстары жүзеге асырылуда.
Құрамында темір бар материалды пайдаланып, мыс-қорғасын концентратын іріктеп бөлу технологиясы жасалды.
Артемьевск кенорнын мырыш пен флотациялау кезінде жасалған жаңа наноөлшемді сфалериттің активаторы – мыс оксигидроксидін қолдану арқылы мырыштың мырыш концентратына 10-12%-ға өсуін қамтамасыз етілді.
Флотациялық реагент молекуласының дизайны жасалды, ол көбіктүзетін және жинайтын қасиеттерге ие, бұл мыстың бірікті мыс-қорғасын концентратына бөлінуін 5% -ға, ал қорғасынның бөлінуін 9% -ға арттыруға мүмкіндік береді.
Тишинск кенорнының алтынқұрамды кендерді байытуда жаңа синтезделген аэрофлоттарды пайдалану алтынның бөлінуін 3-5 пайызға артуын және алтынқұрамды концентраттардың сапасының жақсаруын және көбіктендіргіштің шығынын 50% төмендеуін қамтамасыз етті.
Ол тәжірибелік-өндірістік масштабта келесі ғылыми әзірлемелерді жасады және сынақтан өткізді:
– Кентау байыту фабрикасындағы байыту өнімдерін қоюлату және сүзу технологиясы («Шалқия-мырыш» ЖШС);
– уран кендерін жерастында шаймалаудың қарқындылығын арттыру үшін парамагниттік катализаторды қолданып еківалентті темірді тотықтыру технологиясы («Семізбай-U» ЖШС);
– ұсақ дисперсті бағалы шлам минералдарын толығырақ алуға мүмкіндік беретін, су-ауа микроэмульсия генераторын (ГВВМЭ) қолдана отырып, қиын байытылатын полиметалл және алтынқұрамды кендерді флотациялық концентрациялау технологиясы. Әзірленген ГВВМЭ кез-келген бағаналы, механикалық немесе пневмомеханикалық типтегі флотация желісіне, айтарлықтай күрделі шығындарсыз оңай орналастырылады.
2010 – жылы Түсіпбаев Н.Қ. «Сульфидті полиметалл кендердің флотациясын қарқындату үшін жаңа реагенттерді жасау мен пайдаланудың физикалық-химиялық негіздері» тақырыбында докторлық диссертациясын сәтті қорғады.
Оның жетекшілігімен 02.00.11 – Коллоидтық химия және физикалық-химиялық механика мамандығы бойынша 5 кандидаттық диссертация; 25.00.13 – Пайдалы қазбаларды өңдеу мамандығы бойынша 5 кандидаттық диссертация қорғалды.
Н.Қ. Түсіпбаевтың рейтингтік шетелдік журналдарда жарияланған мақалалары мен қоса 300-ден астам ғылыми еңбектері, 3 монография, 1 оқулық, 6 оқуқұралы, 8 әдістемелік әзірлемелер, 1 КСРО авторлықкуәлігі, Қазақстан Республикасының 25 патенттері жарық көрді.
Түсіпбаев Н.Қ. Қ.И. Сәтпаев атындағы ҚазҰТЗУ-да «Пайдалы қазбаларды байыту» мамандығы бойынша сабақ беруді белсенді жалғастыруда. Ол магистрлік диссертациялардың жетекшісі.
Түсіпбаев Несіпбай Қуандықұлы белсенді ғылыми-зерттеу жұмысы және жоғары білікті кадрларды даярлағаны үшін «Парасат» ҰТХХ АҚ және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің құрмет грамоталарымен марапатталды. 2013 жылы оған ғылым мен техниканың дамуына ерекше үлес қосқан ғалымдар мен мамандарға арналған Мемлекеттік ғылыми стипендия тағайындалды. 2014 жылы «Қазақстан Республикасындағы ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен марапатталды.
Жоғары ғылыми біліктілік, терең эрудиция, парасаттылық, жауапкершілік пен отан сүйгіштік, жас ғылыми кадрларды даярлауға деген көңіл мен қамқорлықтың арқасында Түсіпбаев Несіпбай Қуандықұлы республиканың және шетелдің ғылыми қоғамдастықтың үлкен беделі мен құрметіне ие.
Несіпбай Қуандықұлына мықты денсаулық, бақыт, шығармашылық шабыт және ұлттық ғылымның дамуы үшін жаңа табыстар тілейміз.
Кенжалиев Б.К.,
«МжКБИ» АҚ Бас директоры – Басқарма төрағасы,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
